Poga?ski ?ysiec
Zapraszam na wycieczk? po ?y?cu zwanym obecnie ?wi?tym Krzy?em. Wbrew pozorom góra nie jest jedynie wspó?czesnym sanktuarium. Zanim nasta?o chrze?cija?stwo na ziemiach polskich – ?ysiec by? ?wi?tym miejscem pogan.
Od wieków w?drówk? na gór? zaczynano w Nowej S?upi. Czy zastanawiali?cie si? kiedy? nad tym jak nasz j?zyk przechowuje znaczenia? S?owo „s?upia” wywodzi si? od „sto?p”- stopie?, „s?opiec”, „s?opie?” - s?up, ba?wan, figura, wie?a. S?upami oznaczano granice. S?up móg? by? drewniany, móg? nim by? równie? menhir – pionowo ustawiony kamie?, symbolizuj?cy skamienia?ego, „os?upia?ego” cz?owieka, stra?nika bramy, jakiego? progu, który oddziela? sacrum od profanum. S?dz?, ?e tam, gdzie kiedy? sta? ów s?up, wyznaczaj?cy granic? ziemi ?wi?tej dla pogan, powsta?a z czasem osada, któr? nazwano „S?upia”. Wiele lat pó?niej na pocz?tku drogi na szczyt ?y?ca postawiono wspó?czesnego „menhira” – kamienn? figur? kl?cz?cego pielgrzyma, nazywanego Emerykiem.
Na szczyt góry wchodzimy strom? ?cie?k? nazywan? te? „drog? królewsk?”, poniewa? wspinali si? ni? nie tylko zwykli pielgrzymi, ale tak?e ksi???ta i królowie polscy. Po oko?o 20 minutach w?drówki przez ?wi?tokrzyski Park Narodowy, dochodzimy do miejsca gdzie wiele lat temu, na polecenie osiad?ych tu benedyktynów, robotnicy zburzyli kawa?ek wa?u, który niegdy? opasywa? szczyt góry. Wa? zosta? usypany z ?upanych kamieni nie zwi?zanych z sob? zapraw?. Je?eli dobrze si? przyjrzycie, dostrze?ecie gdzieniegdzie ciemne ?lady, jakby osmalenia. Ale sk?d tu ogie?? Czy?by kamienny wa? by? kiedy? wzmocniony drewnem? Raczej nie – nigdzie nie znaleziono nawet kawa?eczka spalonego drewna, ani chocia?by ma?ego w?gielka. Te ciemne smugi to prawdopodobnie pozosta?o?ci ogni palonych tu? przy samym wale.
Jakie funkcje mog?a spe?nia? ta tajemnicza budowla? Wa? kultowy zbudowano wieki temu, aby wydziela? na u?wi?conej ziemi miejsce naj?wi?tsze, sanktuarium poga?skie.
Wa? ma form? dwóch ?uków otaczaj?cych szczyt ?y?ca od strony wschodniej i zachodniej. Rdze? wa?u stanowi? wielkie g?azy kwarcytu o wadze do kilkudziesi?ciu kilogramów. Wielkie g?azy obsypane zosta?y znacznie mniejszymi kamieniami. Wschodnia cz??? wa?u ma d?ugo?? 813 metrów. Zachodnia cz??? wa?u, znacznie m?odsza ni? wschodnia, nie zosta?a nigdy uko?czona. Sk?ada si? z dwóch nie po??czonych cz??ci o d?ugo?ci 350 i 150 metrów. Sprawiaj? one wra?enie jakby prace nagle przerwano i nie wrócono do nich pó?niej. Przypuszczenia te potwierdzaj? badania archeologiczne, w trakcie których znaleziono przedmioty sprzed IX wieku, oraz znacznie m?odsze – datowane na XI -XII wiek. Wiek starszych znalezisk wspó?gra z czasem budowy wschodniego wa?u (VII-IX wiek), a wi?c z czasami przed chrztem Mieszka I w 966 r. Znaleziska m?odsze przypadaj? na okres bezkrólewia i walk dynastycznych, jakie nast?pi?y po ?mierci Mieszka II w 1034 roku. Zachowane dokumenty mówi? nam o anarchii i „bezbo?nej rebelii”, kiedy to w ca?ym kraju zacz??y wyrasta? poga?skie ?wi?tynie. W?a?nie wtedy na ?y?cu przyst?piono do usypywania zachodniego wa?u. Kazimierz Odnowiciel przy pomocy wojsk cesarstwa niemieckiego zd?awi? powstanie si?? w po?owie XI wieku, rozpocz?? energiczne zwalczanie kultów poga?skich, niszczenie pos?gów i ?wi?ty?, a tak?e wszelkich dotycz?cych ich ?róde? pisanych. Nic wi?c dziwnego, ?e wtedy równie? przerwano budow? zachodniego wa?u.
Badacze twierdz?, ?e centralnym punktem ochranianego przez wa?y miejsca ?wi?tego by? o?tarz umieszczony na szczycie sztucznie usypanego wzgórza, które znajdowa?o si? najprawdopodobniej w okolicach dzisiejszej dzwonnicy. Niestety, wzniesione na szczycie zabudowania klasztorne uniemo?liwiaj? dok?adne badania archeologiczne tego miejsca. W 1686 roku znaleziono w czasie remontu ko?cio?a „poga?skiego ba?wana”, którego od razu zniszczono, wi?c nie wiemy czy faktycznie by? to pos?g dawnego bóstwa czy te? stara, roma?ska rze?ba.
Kogo czczono w tym ?wi?tym miejscu? Niektórzy badacze twierdz?, ?e trójc? bóstw: ?ada, Bodo i Leli. Ja przychylam si? raczej do opinii benedyktynów, wed?ug których ta trójca bóstw nosi?a imiona: ?wista, Po?wista i Pogody. Dlaczego? Znowu si?gn? do pami?ci j?zyka. Jak wasza babcia nazwie krow?, której w?a?cicielem jest Kazik? Powie, ?e jest ona „kazina” - czyli nale??ca do Kazika. Otó? na pó?noc od ?y?ca p?ynie rzeczka ?wi?lina – czyli nale??ca do ?wista. A bóg Pogoda? Mo?e gdy pytamy „ciekawe jaka dzisiaj b?dzie pogoda?” oddajemy nie?wiadomie ho?d dawnemu bogu? Mo?e to samo pytanie wieki temu brzmia?o: „ciekawe w jakim humorze jest dzisiaj bóg Pogoda?”. Niewiele wiadomo jedynie o Po?wi?cie – pozostaje nadzieja, ?e kiedy? zmieni? to dok?adniejsze badania.
Nie sposób mówi?c o ?y?cu, nie wspomnie? o czarownicach ?ysogórskich. Dlaczego mamy o nich tak? z?? opini?? Dlaczego uwa?amy, ?e by?y brzydkie, z?e i stare? Ja si? z tymi opiniami nie zgadzam. Znowu si?gn? do etymologii, czy je?eli powiemy o kim?, ?e posiada czar lub roztacza urok, b?dzie to stwierdzenie negatywne? Raczej nie. Dlatego s?dz?, ?e ?wi?tokrzyskie czarownice by?y pi?knymi m?odymi dziewczynami, za którymi ugania?a si? ca?a m?ska cz??? wsi. S?dz?, ?e aby unikn?? k?opotów, niektóre z nich by?y oddawane do chramów i gontyn, by tam s?u?y? bogom i zg??bia? wiedz?. Po wielu latach wraca?y do swoich wsi jako te, które „wiedz?”, czyli wied?my by zajmowa? si? leczeniem i pomaganiem ludziom. Wi?c drogie panie, je?eli który? z m??czyzn nazwie was czarownicami, to zamiast rzuca? w niego talerzem, u?miechnijcie si? ?adnie i podzi?kujcie za wspania?y komplement.
?ysiec to jedno z wielu miejsc w regionie ?wi?tokrzyskim gdzie mo?emy odnale?? ?ladu kultu poga?skiego. Ich nagromadzenie w naszym regionie jest tak du?e jak nigdzie indziej w kraju. Góra Witos?awska, Dobrzeszowska, Wide?ki – Zamczysko, Grodowa w Tumlinie – to tylko kilka najlepiej poznanych. W ka?dym znajdowa?a si? ?wi?tynia lub ?wi?ty gaj. Je?eli b?dziecie kiedy? w jednym z nich, zatrzymajcie si? na chwil? i pomy?lcie o ludziach, którzy ?yli w czasach kiedy s?o?ce by?o bogiem.
Opracowanie: Katarzyna Gritzmann - Przewodnik ?wi?tokrzyski
Foto: Pawe? Rzuchowski, Pawe? G?bski Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2008-07-31 (3143 odsłon) [ Wróć ] |
