Rozwój gospodarczy Bli?yna w XIX i XX wieku
Referat wyg?oszony na sesji popularno-naukowej z okazji 595-lecia Bli?yna
Autor: Anna Smor?g
Tradycje hutnicze Bli?yna si?gaj? wieku XIII. Jednak na skal? przemys?ow? prawdziwy rozwój zacz?? si? w wieku XVIII. 26 stycznia 1781 roku maj?tno?? Bli?yn nabyli od Andrzeja Tar?o Potka?scy. Istnia?y w tym czasie w Bli?ynie 3 dymarki. Kolejnym w?a?cicielem Bli?yna zosta? Aleksander Wielog?owski. Zbudowa? on przed 1838 rokiem w miejscu dymarki wielki piec. Czynnych by?o przy nim 16 warsztatów r?cznych i 5 fryszerek, czyli zak?adów hutniczych wyposa?onych w 2 piece ( ogniska ) oraz miechy podwójne i m?ot przekuwaj?cy, poruszane wod?. Zosta? on przebudowany w 1883 roku. Do 1908 pracowa? na w?glu drzewnym. Zachowa? si? zarys dawnego stawu oraz ?u?lisko wielkopiecowe na terenie Zak?adów Chemicznych Przeróbki W?gla. Zak?ady Metalowe zwane „ Stalownia” usytuowane by?y w kierunku pó?nocno – zachodnim od osady, za?o?one przez Ludwika Platera w 1898 roku. Czynne by?y do ok. 1902 roku, po czym uleg?y dewastacji.
Ludwik Plater by? synem Cezarego Platera, który straci? maj?tek w Powstaniu Listopadowym i emigrowa? do Francji. Po osi?gni?ciu pe?noletno?ci Ludwik odziedziczy? po matce maj?tek Niek?a?, z wielkim piecem w Furmanowie. Po po?arze , który strawi? doszcz?tnie fabryk? ?elaza w 1876 roku Ludwik wyjecha? na rok do Francji, gdzie pracowa? jako robotnik przy wielkich piecach. Po powrocie wykorzysta? zdobyte umiej?tno?ci i dzi?ki kredytowi odbudowa? fabryk?, która a? do 1900 roku przynosi?a ogromne zyski. W 1889 roku kupi? od Wielog?owskiego Bli?yn i wykorzystuj?c istniej?cy ju? wielki piec rozwin?? na szerok? skal? produkcj? stali. Niestety w 1900 roku nast?pi? kryzys. Wielka produkcja, brak zamówie?, gotówki oraz stosunków handlowych spowodowa?y deficyt.
W 1908 roku w?a?cicielem Zak?adów Górniczych by? hr. Henryk Broel – Plater, syn Ludwika. Wyda? on drukiem katalog wyrobów metalowych na 112 stronicach. Dokument ten ?wiadczy o mo?liwo?ciach produkcyjnych istniej?cych wówczas zak?adów oraz o fachowo?ci pracowników hutniczych i ich zdolno?ciach mistrzowskiego wykonywania wyrobów. Zak?ad otrzyma? medale na mi?dzynarodowych wystawach w Moskwie ( 1872 ), w Warszawie ( 1883 ), w Madrycie ( za panowania króla Alfonsa XII ) i w Radomiu ( 1889 ). Oferowano 40 wyrobów m.in. okna, s?upy latarniowe, schody, balustrady, balkony, pomniki, krzy?e, piece, kuchenki, ruszty kuchenne i kot?owe, blachy do kuchen, drzwiczki do pieców, ko?a z?bate, rury wodoci?gowe, w?azy, wózki, walce szosowe, tarcze obrotowe, sieczkarnie, kieraty, m?ockarnie, szarpacze, p?ugi itp. Katalog zosta? wydany w j?zyku polskim i rosyjskim.
Zak?ady do lat 30 – tych XX wieku nale?a?y do w?asno?ci prywatnej. Dopiero przed wybuchem II wojny ?wiatowej fabryk? przej??o pa?stwo i w 1939 roku uruchomiono tu produkcj? w?gla aktywowanego. W okresie mi?dzywojennym Bli?yn mia? szans? na zapisanie si? w historii ogólnopolskiej. W 1928 roku zaprojektowano zbudowanie w Bli?ynie luksusowego nowoczesnego uzdrowiska sportowo – klimatycznego. Mia?y tu by? budowane m.in. uzdrowisko, pawilon toru saneczkowego, stadion olimpijski, pawilon treningu lekkoatletycznego, basen do p?ywania i treningów regatowych, korty tenisowe, boisko do hokeja na trawie i lodzie, hala sportowa kryta, gmach otwarty dla igrzysk kolarskich, zak?ad k?pielowy z basenem do p?ywania i gmach wytwórni filmowej. Niestety nadesz?y lata kryzysu. Plan zorganizowania towarzystwa akcyjnego nie znalaz? nabywców akcji. Z wielu planów dotycz?cych Bli?yna zrealizowano tylko przebudow? miejscowych zak?adów metalurgicznych w Wytwórni? W?gla Aktywowanego jako fili? Pa?stwowej Fabryki Amunicji w Skar?ysku – Kamiennej.4
Na pocz?tku okupacji Niemcy wywie?li z Wytwórni wszystkie maszyny i urz?dzenia do koncernu „ Hasag” do Rzeszy, a na jej terenie utworzyli obóz dla je?ców radzieckich, a nast?pnie obóz koncentracyjny. Po wojnie budynki znajduj?ce si? na terenie dawnego zak?adu przej?? Zarz?d Gminy w Bli?ynie. Od 1952 roku zak?ady przej??o Ministerstwo Górnictwa, które sprawowa?o nad nim nadzór poprzez Zarz?d Przemys?u Sprz?tu Ratunkowego w Warszawie. W 1953 roku zmieniono nazw? zak?adów na Zak?ady Chemicznej Przeróbki W?gla „ Bli?yn” w Bli?ynie, a 1.IV. 1954 roku uruchomiono w nim produkcj? w?gla aktywowanego. Produkcja trwa?a jednak zaledwie dwa lata. Wtedy to wstrzymano zamówienia na wytwarzane wyroby i zaprzestano produkcji na czas nieokre?lony. Za?oga Zak?adów zaj??a si? z konieczno?ci jego remontowaniem, konserwacj? maszyn i urz?dze? oraz robotami porz?dkowymi. Kierownictwo Zak?adów w osobach dyrektora naczelnego Tadeusza Walisiaka i naczelnego in?yniera Narkiewicza dbaj?c o losy Zak?adu i za?ogi uzyska?o zgod? w?adz urz?dowych na rozpocz?cie produkcji zast?pczej i w 1957 roku uruchomiono lini? produkcyjn? czerwieni ?elazowej, co nie poci?gn??o za sob? ?adnych nak?adów inwestycyjnych, gdy? do jej wyrobu adaptowano istniej?ce ju? urz?dzenia. Uruchomiono jedynie kot?owni? wysokopr??n?, któr? zaprojektowano jeszcze dla potrzeb produkcji w?gla aktywowanego, a u?ytkowano ju? do produkcji czerwieni ?elazowej. Pocz?tkowo produkcja opiera?a si? na bazie kwasu siarkowego, ale bior?c pod uwag? jej wysok? szkodliwo?? dla ?rodowiska zast?piono j? we wrze?niu 1958 roku technologi?, która opiera?a si? na otrzymywaniu czerwieni ?elazowej przez utlenianie szlamu produkcyjnego par? wodn? i tlenem z powietrza. Zmiana profilu produkcji spowodowa?a, ?e od 1. II. 1958 roku zak?ady podporz?dkowano Ministerstwu Przemys?u Chemicznego, które sprawowa?o nad nimi nadzór przez Centralny Zarz?d Przemys?u Tworzyw Sztucznych i Lakierów w Gliwicach, a nast?pnie przez Zjednoczenie Przemys?u Tworzyw i Farb. Zak?ad otrzyma? nazw? Bli?y?skie Zak?ady Farb i Lakierów w Bli?ynie. W latach 1960 – 62 produkowano w zak?adach zendr? niezb?dn? w kolejnictwie, glink? szamotow? oraz p?ytki do znakowania jezdni i farby ?wiec?ce. W drugiej po?owie 1962 roku uruchomiono produkcj? wyrobów syntetycznych i olejnych ( farb i emalii ). Dla jej celów wykorzystano pomieszczenia dawnego magazynu technicznego, adaptuj?c je na ucieralnie oraz budynki zaplecza technicznego tj. ?ugownia, magazyny i inne. W zwi?zku z rozszerzeniem produkcji i wi?kszym zapotrzebowaniem na wod? zbudowano zapor? wodn?. Pod koniec 1962 roku uruchomiono produkcj? lakieru bitumicznego. Wynosi?a ona ok. 3000 ton rocznie. W 1971 roku rozpocz?to do?wiadczaln? produkcj? czerwieni ?elazowej str?canej ( STB ) wg nowej technologii. Dla jej potrzeb przystosowano oddzia? w by?ej p?uczkarni. W 1973 roku uruchomiono nowy, nowoczesny i zmechanizowany oddzia? produkuj?cy lakier bitumiczny, jednocze?nie likwiduj?c aparatur? w starym oddziale. Produkowano 6000 m3 lakieru bitumicznego rocznie. Na skutek po??czenia od 1.VII.1975 roku Koneckiej Fabryki Farb Suchych w Fidorze z zak?adami bli?y?skimi i utworzenia z nich przedsi?biorstwa, zmieni?y one nazw? na „ Polifarb” – Kieleckie Zak?ady Farb i Lakierów w Bli?ynie.
W latach siedemdziesi?tych trwa?y w zak?adzie prace nad opanowaniem technologii produkcji wysokogatunkowych pigmentów ?elazowych str?canych, opartych na odpadowych surowcach krajowych. Jednocze?nie czyniono starania o inwestycje, których zrealizowanie umo?liwia?oby wdro?enie opracowywanej technologii do produkcji. Ostateczna realizacja nast?pi?a dopiero w 1984 roku. Kryzys lat 80 – tych spowodowa? ograniczenie dostaw importowanych surowców do produkcji ?ywic. Konieczna by?a produkcja nowych wyrobów w oparciu o surowce krajowe. Zacz?to wytwarza? czerwie? ?elazow? BH. Poprawa jej jako?ci oraz wykorzystanie do produkcji odpadowych tlenków ?elaza pochodz?cych z Huty im. Lenina by?y du?ym osi?gni?ciem bli?y?skiej kadry in?ynieryjnej i technicznej. W 1982 roku uruchomiono produkcj? antyimportowych tlenków ?elaza iezb?dnych do produkcji ta?m magnetofonowych, a w 1983 farb suchych. W nast?pnym roku uruchomiono instalacj? pilotow? do produkcji tlenków ?elaza.
W 1977 roku za wyniki techniczne i gospodarcze uhonorowano zak?ady odznak? „ Za zas?ugi dla Kielecczyzny”.5
W latach 90 – tych produkcja zacz??a spada?. W listopadzie 2000 roku og?oszono upad?o?? zak?adu, który jest obecnie pod kontrol? syndyka masy upad?o?ciowej.
Ze wzgl?du na wysoki wska?nik zalesie? wa?n? rol? w ?yciu gospodarczym Bli?yna odgrywa? tartak. Ju? w 1903 roku tartak w Bli?ynie (Wojtyniowie ) by? zarejestrowany w Ksi?dze Adresowej w Warszawie. W 1906 roku nale?a? do Spó?ki Braci Heine. By? w tym czasie wyposa?ony w dwa traki poruszane lokomobil? opalan? trocinami. Zainstalowano równie? pi?y tarczowe i heblark?. Produkcja kontynuowana by?a sezonowo w okresie jesienno – zimowym. Tartak braci Heine zosta? sprzedany spó?ce akcyjnej i w 1939 roku nale?a? do D. Warszawskiego i A. Rozenberga. W okresie II wojny ?wiatowej zapasy surowca drzewnego i tarcicy w zak?adach przemys?owych przej??y w?adze wojskowe. Tartak w Wojtyniowie uruchomi?a i przej??a firma niemiecka A. Schutt i S–ka. Drewno z lasu dowozili mieszka?cy okolicznych wsi pod gro?b? kar. Pod koniec wojny tartak w Bli?ynie zosta? unieruchomiony. Pozosta?y dwa stare traki, heblarka i lokomobila.
Po zako?czeniu wojny do pracy zg?osili si? robotnicy. Samodzielnie zszywali pasy transmisyjne rzemieniami, a smary i oleje przynoszono z rozbitych czo?gów. 12.IV.1945 roku dzi?ki ofiarno?ci pracowników zak?ad uruchomiono. Pocz?tkowo tartak podlega? Okr?gowej Dyrekcji Lasów Pa?stwowych w Radomiu. Kierownikiem zak?adu zosta? Jan Wasiak. Upa?stwowienie tartaku nast?pi?o 12.V. 1945 roku. Zak?ad otrzyma? nazw? Tartak Pa?stwowy Bli?yn. Zmiany w organizacji zarz?dzania przemys?em drzewnym spowodowa?y podporz?dkowanie tartaku najpierw Rejonowi Przemys?u Le?nego w Kielcach ( 1949 ), a nast?pnie Rejonowi Przemys?u Le?nego w Radomiu ( 1956 ), z nazw? Tartak w Bli?ynie. W 1971 roku zak?ad otrzyma? nazw? Tartak Przemys?u Drzewnego w Bli?ynie, a w 1975 roku zmieniono j? na Zak?ad Przemys?u Drzewnego w Bli?ynie. Po zako?czeniu wojny prac? w tartaku rozpocz?to przestarza?ymi maszynami tj. dwa traki, pi?a tarczowa i obrzynarka pojedyncza. Urz?dzenia te by?y wprawiane w ruch przy pomocy maszyny parowej – lokomobili. W latach 1952 – 54 prace lokomobili zast?piono energi? elektryczna, w latach 1966 – 68 stare traki wymieniono na nowe, w 1974 roku zastosowano szybkobie?ne obrabiarki, a w 1976 roku zamontowano korowark? fi?sk? w nowo wybudowanej hali korowarki k?ód. Praca na sk?adzie tarcicy do pocz?tku lat 70 - tych odbywa?a si? r?cznie, a jej dowóz do rampy kolejowej do 1960 roku wykonywany by? sprz??ajem konnym, a nast?pnie ci?gnikiem marki „Ursus”. Utwardzenie placu tarcicy umo?liwi?o wprowadzenie wózków przedniego podnoszenia marki „ Lwów ”, co w 1980 roku umo?liwi?o wyeliminowanie r?cznego za?adunku tarcicy. Wybudowano suszarni? oraz przyrzynalni? tarcicy eksportowej. Za zaj?cie w 1980 roku I miejsca we wspó?zawodnictwie mi?dzyzak?adowym Okr?gowego Przedsi?biorstwa Przemys?u Drzewnego w Radomiu tartak w Bli?ynie wyró?niony zosta? na sta?e proporcem przechodnim.6
Najlepszy okres dla zak?adu, to lata 1982 – 83. Zatrudnionych by?o wtedy 169 pracowników, a praca odbywa?a si? na trzy zmiany.
W 1985 roku wybudowano portierni?, gara? na pojazdy mechaniczne, silos na sk?adzie zr?bki ( surowca do produkcji p?yty pil?niowej ), rozbudowano biuro, zakupiono dwa nowe wózki produkcji austriackiej „ Jumbo” oraz dwie fadromy – wózki wid?owe przedniego podnoszenia do pracy na sk?adzie surowca.. W 1987 roku rozpocz?to wykopy pod blok mieszkalny, który uko?czono w pa?dzierniku 1990 roku. Wyroby tartaku eksportowane by?y g?ównie do Wlk. Brytanii, Niemiec, a tak?e do W?och i innych krajów europejskich oraz Afryki. W 1990 roku tartak przej?? sk?ad materia?ów w Skar?ysku – Kamiennej. Wybudowano elektryczn? suszarni? typu „inkomag” o pojemno?ci 70 m3 tarcicy. W tym samym czasie nast?pi? zastój sprzeda?y tarcicy. Produkcja zmniejszy?a si?. O ile w 1980 roku przetarcie wynosi?o 36400 m3 , to w 1990 roku 28309 m3 .
Tartak pracowa? na surowcach lokalnych. Wspó?pracowa? g?ównie z nadle?nictwami w Suchedniowie i Skar?ysku – Kam., ale tak?e z nadle?nictwami w Starachowicach, Marculach, St?porkowie, Baryczy, Zagna?sku, Kielcach i Daleszycach. Zaopatrywano rynek miejscowy, a tak?e w du?ym stopniu rynek ogólnopolski. Produkowano g?ównie tarcic? oraz deski pod?ogowe suszone. Transport pocz?tkowo odbywa? si? kolej?, a nast?pnie w zwi?zku z rozwojem przemys?u samochodowego - TIR – ami.7 W 2000 roku zak?ad zosta? wydzier?awiony. Dzier?awc? by?a firma z Piotrkowa - „ Telsin ”, której w?a?cicielami byli p. Porczy?ski i p. Walczak. W 2002 roku zak?ad sprzedano p. Chrzanowskiemu ze Skar?yska – Kamiennej.
Je?li chodzi o rolnictwo na naszym terenie, to wi?kszo?? gospodarstw stanowi?y i stanowi? gospodarstwa kar?owate, które nie s? w stanie zagwarantowa? w?a?cicielom ?rodków utrzymania. To t?umaczy konieczno?? podejmowania pracy w zak?adach przemys?owych. Wi?kszo?? w?a?cicieli to emeryci i renci?ci. W 1981 roku na ogóln? liczb? 1850 gospodarstw rolnych posiadali oni 982 gospodarstwa, ch?opi i robotnicy 857, a zaledwie 11 gospodarstw mia?o charakter typowo rolniczy. A? 309 gospodarstw nie mia?o swoich nast?pców. Niska jako?? gleb i du?e rozdrobnienie gruntów nie pozwala na wysoki poziom produkcji rolnej.8 Obecnie w Bli?ynie dzia?a niewielka liczba prywatnych zak?adów produkcyjnych i kilka klepów wielobran?owych.
Przypisy:
1. Krygier E., Opis historyczny zak?adów przemys?owych, Wybór materia?ów do dziejów Bli?yna, Bli?yn 1985, s.83.
2. Boche?ski A., Czy plater móg? by? polskim Donnersmarckiem?, Notatnik Bli?y?ski, Bli?yn 1995, s.26 – 32.
3. Bara?ski S., Wyroby Zak?adów Górniczych w Bli?ynie z 1908 r, Notatnik Bli?y?ski, Bli?yn 1988, s.91.
4. Notatnik Bli?y?ski, Bli?yn 1988, s.26.
5. Brzezi?ski W., Kowalczyk B., Pi?tak M., Historia Kieleckich Zak?adów Farb i Lakierów „Polifarb” w Bli?ynie, Bli?yn 1985, s.113 – 116.
6. Skowron K. , Skowron K.,Rys historyczny Zak?adu Przemys?y Drzewnego w Bli?ynie, Wybór materia?ów do dziejów Bli?yna, Bli?yn 1985, s.105 – 111.
7. Przekaz s?owny p. Kazimierza Skowrona
8. Nowak J.T., Z dziejów Bli?yna w 40 – leciu PRL, Dzieje Bli?yna; Materia?y sesji naukowej 22 czerwca 1985, Kielce 1988, s.93 – 94.
Bibliografia:
1. Bara?ski S. „Wyroby Zak?adów Górniczych w Bli?ynie z 1908 r”, Notatnik
Bli?y?ski, Bli?yn 1988.
2. Boche?ski A., „Czy plater móg? by? polskim Donnersmarckiem?”, Notatnik
Bli?y?ski, Bli?yn 1995.
3. Brzezi?ski W., Kowalczyk B., Pi?tak M., „Historia Kieleckich Zak?adów
Farb i Lakierów „Polifarb” w Bli?ynie”, Wybór materia?ów do dziejów
Bli?yna, Bli?yn 1985.
4. Krygier E., „Opis historyczny zak?adów przemys?owych”, Wybór materia?ów
do dziejów Bli?yna, Bli?yn 1985.
5. Notatnik Bli?y?ski, Bli?yn 1988.
6. Nowak J.T., „Z dziejów Bli?yna w 40 –leciu PRL”, Dzieje Bli?yna;
Materia?y sesji naukowej 22 czerwca 1985, Kielce 1988.
7. Przekaz s?owny p. Kazimierza Skowrona.
8. Skowron K., Skowron K., „Rys historyczny Zak?adu Przemys?y Drzewnego
w Bli?ynie”, Wybór materia?ów do dziejów Bli?yna, Bli?yn 1985.
Dostarczy?: Qwerty (Towarzystwo Przyjació? Bli?yna) Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2006-02-16 (28813 odsłon) [ Wróć ] |
